NHỮNG CÚ LỪA HÓA THẠCH (PHẦN 2): KỲ ÁN LỪA ĐẢO "NGƯỜI CỔ PILTDOWN"

[Mê Khủng Long] Cho đến nay, vụ lừa đảo nổi tiếng nhất trong ngành cổ sinh vật học và cổ nhân học chính là vụ "Người cổ Piltdown", do một nhà khảo cổ nghiệp dư người Anh tên là Charles Dawson "đạo diễn".

Tranh vẽ các nhà khoa học đang xem xét hộp sọ của người cổ Piltdown. Ảnh: Wikipedia.

PHÁT HIỆN CHẤN ĐỘNG VỀ NGUỒN GỐC NHÂN LOẠI

Vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, nghiên cứu về nguồn gốc nhân loại đã đạt được một số tiến bộ nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Thời điểm này, các nhà khoa học đã bắt đầu khám phá hóa thạch của các loài được xem là tổ tiên con người, như Homo erectus và Homo neanderthalensis, hay còn gọi là người Neanderthal, nhưng hồ sơ hóa thạch vẫn chưa đầy đủ để cung cấp một bức tranh toàn diện về sự tiến hóa của loài người.

Các phát hiện như vậy đã cung cấp bằng chứng về sự tồn tại của các loài người cổ đại, nhưng sự hiểu biết về mối liên hệ giữa các loài này còn mơ hồ. Các nhà khoa học thời đó thường dựa vào các giả thuyết và mô hình tiến hóa chưa được kiểm chứng đầy đủ. Nghiên cứu về nguồn gốc của nhân loại thời kỳ này giống như mò mẫm trong bóng tối, và mỗi bằng chứng mới được tìm thấy có thể mở ra một hướng đi mới mẻ hoàn toàn.

Trong bối cảnh đó, một phát hiện gây chấn động dư luận vào năm 1912 được nhiều người tin rằng sẽ giúp chúng ta viết lại lịch sử của nhân loại từ thuở bình minh. Cụ thể, vào ngày 18 tháng Mười hai năm 1912, một nhà khoa học nghiệp dư đam mê khảo cổ học nhưng đầy tham vọng tên là Charles Dawson tuyên bố đã phát hiện ra một “hóa thạch người tiền sử” đặc biệt tại một mỏ sỏi ở Piltdown, Sussex, Anh.

Charles Dawson và Arthur Smith Woodward tại nơi được cho là địa điểm phát hiện hóa thạch người cổ Piltdown.

Theo lời kể của Dawson, từ khoảng năm 1908 ông đã nhận được một mảnh hộp sọ từ một công nhân địa phương – mảnh vỡ mà ông cảm nhận chứa đựng những dấu hiệu đặc biệt, không giống như hộp sọ của người hiện đại. Đến tháng Hai năm 1912, Dawson đã liên hệ với Arthur Smith Woodward, một chuyên gia danh tiếng làm việc tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên của Anh, để trình bày về khám phá của mình.

Cả hai nhà nghiên cứu sau đó đã cùng nhau lập tức quay trở lại khu vực Piltdown. Trong quá trình làm việc tại mỏ sỏi, họ không chỉ thu được mảnh hộp sọ ban đầu mà còn tìm thấy thêm nhiều mảnh khác, bao gồm một phần xương hàm, một số chiếc răng và các mảnh xương nhỏ cùng loại. Những mảnh vỡ này, khi được lắp ráp cẩn thận, tạo nên một bức tranh “ngược đời”: phần hộp sọ mang hình dáng gần gũi với người hiện đại, với dấu hiệu của một não bộ phát triển, trong khi phần xương hàm lại cho thấy cấu trúc giống hệt với xương hàm của một loài động vật có đặc điểm răng hàm thô sơ, giống như vượn. Sự giao thoa này được xem là “mắt xích” đột phá giữa loài người và tổ tiên dạng vượn – điều mà nhiều người kỳ vọng sẽ mở ra một chương mới trong nghiên cứu tiến hóa.

Vào cuối năm 1912, kết quả của cuộc tìm kiếm và lắp ráp các mảnh vỡ đã được công bố trong một cuộc họp quan trọng của Hội Địa chất London. Bản dựng hóa thạch này được giới khoa học thời bấy giờ nhìn nhận với niềm tin rằng nó chứng minh sự tồn tại của một dạng sinh vật trung gian, đánh dấu bước ngoặt – “mắt xích” giữa vượn và người. Phát hiện được đặt tên Latin là Eoanthropus dawsoni (có nghĩa là “con người thuở bình minh của Dawson”), như một cách ghi nhận đóng góp của người phát hiện và đồng thời là minh chứng cho sự chuyển mình của loài người qua hàng thế kỷ. Hộp sọ giống của người hiện đại trong khi phần xương hàm dưới giống của linh trưởng của người cổ Piltdown phần nào củng cố niềm tin đang thịnh hành trong giới cổ nhân học ở Anh khi đó là sự tiến hóa của con người bắt đầu từ bộ não, qua đó càng khiến người ta tin tưởng và ủng hộ phát hiện của Dawson.

Báo chí thời đó đưa tin về phát hiện tại Piltdown.

Đến năm 1915, Dawson lại tiếp tục công bố ba mảnh xương của một hộp sọ thứ hai cách nơi phát hiện "người cổ Piltdown" khoảng hai dặm. Tuy nhiên, điều kỳ lạ là lần này ông ta không cho bất kỳ ai tiếp cận địa điểm mới, kể cả Woodward. Tháng Ba năm 1916, Charles Dawson đột ngột qua đời. Năm tháng sau đó, Woodward tiếp tục trình bày về các phát hiện mới của Charles Dawson nhưng che giấu việc ông không hề biết địa điểm của những phát hiện này. Nhà cổ sinh vật học hàng đầu khi đó là Henry Fairfield Osborn đã tự tay nghiên cứu cả hai mẫu vật, tuyên bố rằng chúng hoàn toàn nguyên bản, phát hiện thứ hai là sự củng cố cho phát hiện thứ nhất và điều đó khiến cộng đồng khoa học gần như không còn nghi ngờ gì về tính xác thực của người cổ Piltdown.

NGHI NGỜ VÀ VẠCH TRẦN SỰ THẬT

Tuy nhiên, không phải là không có những tiếng nói nghi ngờ "người cổ Piltdown" ngay từ đầu. Ngay khi nó được công bố vào năm 1912, một số chuyên gia đã đặt ra nghi vấn về sự phù hợp giữa hộp sọ hiện đại và hàm răng mang vẻ ngoài của một loài linh trưởng. Họ nghi ngờ rằng hàm dưới thuộc về một loài linh trưởng, trong khi hộp sọ là của con người hiện đại. Ngoài ra, những bất đồng giữa các bản phục dựng khác nhau càng làm dấy lên thêm những dấu hỏi về tính xác thực của các hiện vật. Nhưng chính việc chưa có các công nghệ giám định và xét nghiệm hiện đại, cộng thêm niềm khao khát chứng minh mối liên hệ về mặt tiến hóa giữa linh trưởng và con người đã nhấn chìm những tiếng nói nghi ngờ tính xác thực của "người cổ Piltdown".

Phục dựng hộp sọ của người cổ Piltdown. Ảnh: Wikipedia.

Tuy nhiên, những người nghi ngờ thì vẫn không bỏ cuộc. Nhưng cũng phải mất đến hơn 40 năm sau, tức là vào năm 1953, những bằng chứng cụ thể mới được thu thập đủ để chứng minh "người cổ Piltdown" hoàn toàn là một màn kịch tinh vi được dựng lên bởi Charles Dawson. Những bằng chứng này được công bố trên tạp chí Time vào tháng Mười năm 1953, do các nhà khoa học gồm Kenneth Page Oakley, Sir Wilfrid Edward Le Gros Clark và Joseph Weiner tổng hợp lại. Họ chứng minh hóa thạch "người cổ Piltdown" thực chất đến từ ba loài khác nhau và có niên đại rất gần đây, thông qua xét nghiệm hàm lượng fluorine. Nó bao gồm một hộp sọ người có niên đại không đến 50.000 năm, hàm dưới của một con đười ươi có niên đại 500 năm và răng hóa thạch của một con tinh tinh. Những mẫu vật này được "trang trí" ngoại hình để nhìn cho cổ hơn bằng dung dịch có chứa sắt và acid chromic. Những chiếc răng đã được giũa để trông giống răng người hơn. Bên cạnh đó, ngày càng có nhiều hóa thạch tổ tiên của con người đuiợc phát hiện và những hóa thạch này có rất ít điểm tương đồng với "người cổ Piltdown".

Tất nhiên, Charles Dawson là tâm điểm của những chỉ trích và quy kết sau đó với tư cách là thủ phạm lớn nhất của vụ lừa đảo này. Một số nhân vật khác cũng bị quy kết là có nhúng tay vào vụ này vì có liên hệ với Dawson, trong đó có cả nhà văn trinh thám nổi tiếng Arthur Conan Doyle (dù không có đủ chứng cứ để chứng minh). Sau khi "người cổ Piltdown" bị bóc mẽ, người ta cũng lật lại toàn bộ sự nghiệp của Dawson và phát hiện ra ông ta còn là tác giả của 38 vụ giả mạo khác - một sự nghiệp khoa học gần như hoàn toàn được dựng lên từ sự giả dối. Tuy vậy, ông có thể không phải là kẻ duy nhất tham gia dàn dựng vụ việc này. 

HỆ QUẢ NGHIÊM TRỌNG

Vụ lừa đảo "Người cổ Piltdown" đã ảnh hưởng đáng kể đến nghiên cứu ban đầu về sự tiến hóa của con người. Đáng chú ý, nó đã dẫn dắt các nhà khoa học đi vào ngõ cụt khi tin rằng não người phát triển về kích thước trước khi hàm thích nghi với các loại thực phẩm mới. Những phát hiện về hóa thạch người cổ quan trọng khác như "đứa trẻ Taung" bị xem nhẹ suốt thời gian dài vì sự ủng hộ dành cho "Người Piltdown" như "mắt xích còn thiếu", khiến quá trình tái cấu trúc sự tiến hóa của con người trở nên lẫn lộn trong nhiều thập kỷ. Và đương nhiên, những người theo thuyết Sáng Thế thường lấy vụ việc này làm bằng chứng cáo buộc các nhà cổ sinh vật học đã gian dối về nguồn gốc của con người. Rất may là những khám phá cổ nhân học sau đó đã giúp chính các nhà khoa học theo thuyết tiến hóa vạch trần và sửa chữa sai lầm từ vụ lừa đảo "người cổ Piltdown".

Không chỉ dừng lại ở lĩnh vực khoa học, hộp sọ Piltdown còn bị lợi dụng như một công cụ để truyền bá chủ nghĩa phân biệt chủng tộc hay thậm chí là giới tính. Một số cây bút của báo chí phương Tây đã giải thích các đặc điểm có vẻ nguyên thủy và mâu thuẫn của hộp sọ và hàm bằng cách cố gắng chứng minh sự tương đồng giữa nó với các chủng tộc không phải người da trắng, vốn được cho là nguyên thủy hơn và kém phát triển hơn người châu Âu da trắng vào thời điểm đó. Thậm chí người ta còn tranh cãi giữa chuyện đây là hộp sọ của nam hay nữ. Woodward cho rằng đó là nữ, nhưng báo chí lại muốn cho rằng đó là của nam, bởi như chúng ta đã biết theo Kinh Thánh, con người đầu tiên trên thế giới này là đàn ông.

Quả là một vụ lừa đảo tai hại và gây tổn thương cho khoa học nghiên cứu về sự tiến hóa của nhân loại ngay thời điểm của những bước đi chập chững đầu tiên. Rất may là nó đã bị vạch trần và không để lại những hệ quả sâu sắc hơn nữa. Dù vậy, các nhà khoa học vẫn sẽ phải không ngừng cảnh giác trước những âm mưu tương tự trong tương lai.