PHÁT HIỆN LOÀI HẬU ĐẦU LONG CỔ NHẤT TỪ TRƯỚC ĐẾN GIỜ

Một hóa thạch khủng long được bảo tồn gần như nguyên vẹn vừa được phát hiện tại Mông Cổ, cung cấp bằng chứng về loài khủng long đầu vòm cổ nhất từng được ghi nhận. Mẫu vật này thuộc về một loài mới có tên Zavacephale rinpoche, sống cách đây khoảng 108 triệu năm, và đại diện cho giai đoạn sớm nhất trong tiến trình tiến hóa của hậu đầu long (Pachycephalosauria), nhóm khủng long ăn thực vật có hộp sọ dày và tròn đặc trưng.

Theo công bố trên tạp chí Nature, hóa thạch không chỉ bao gồm phần vòm sọ, thường là phần duy nhất còn lại của nhóm này, mà còn có gần như toàn bộ bộ xương: chi, hông, vai, đuôi được gia cố, và đặc biệt là xương ngón tay được bảo tồn lần đầu tiên ở một loài hậu đầu long. Phát hiện này giúp các nhà khoa học hiểu rõ hơn về cách cấu trúc cơ thể độc đáo của nhóm khủng long này hình thành và phát triển.

Phục dựng cảnh hai cá thể Zavacephale đấu đầu với nhau. Tranh của Masayu Hattori.

Tiến sĩ Lindsay Zanno, tác giả chính của nghiên cứu và là nhà cổ sinh vật học tại Bảo tàng Khoa học Tự nhiên Bắc Carolina, cho biết bộ xương này thách thức các giả định trước đây về quá trình sinh trưởng của hậu đầu long. Nhóm nghiên cứu nhận thấy Zavacephale đã phát triển vòm sọ nổi bật ngay cả khi chưa trưởng thành, cho thấy cấu trúc này có thể đóng vai trò quan trọng trong giao tiếp xã hội hoặc cạnh tranh từ giai đoạn sớm.

So với các họ hàng sau này như Pachycephalosaurus vốn có thể dài hơn 4,5m, Zavacephale rất nhỏ bé khi chỉ dài khoảng 90 cm và nặng khoảng 9kg. Tuy nhiên, độ hoàn chỉnh và niên đại của mẫu vật khiến nó trở thành mảnh ghép quan trọng trong việc truy vết nguồn gốc và sự tiến hóa của khủng long đầu vòm.

Tiến sĩ David Evans từ Bảo tàng Hoàng gia Ontario, người không tham gia nghiên cứu, nhận định đây là phát hiện được chờ đợi từ lâu, lấp đầy khoảng trống đáng kể trong dòng thời gian tiến hóa. Ông nhấn mạnh rằng việc có được bộ xương hoàn chỉnh, thay vì chỉ phần sọ, mở ra cơ hội hiếm có để hiểu rõ hơn về giải phẫu đặc biệt của nhóm khủng long này.

Phân tích hóa thạch cũng cho thấy nhóm hậu đầu long xuất hiện sớm hơn ít nhất 14 triệu năm so với ghi nhận trước đó. Trước đây, thành viên cổ nhất được biết đến là Sinocephale từ Trung Quốc. Niên đại của Zavacephale cho thấy nhóm này có nguồn gốc từ châu Á trước khi lan sang Bắc Mỹ.

Về danh pháp, tên Zavacephale rinpoche kết hợp giữa tiếng Tây Tạng và tiếng Hy Lạp. Từ “zava” trong tiếng Tây Tạng có nghĩa là “gốc rễ” hoặc “nguồn gốc”, phản ánh vị trí tiến hóa sơ khai của loài này trong nhóm khủng long đầu vòm. Hậu tố “cephale” trong tiếng Hy Lạp nghĩa là “đầu”, thường dùng để mô tả đặc điểm nổi bật ở hộp sọ. Tên loài rinpoche cũng là một từ Tây Tạng, mang nghĩa “người quý giá”, ám chỉ việc hộp sọ vòm được tìm thấy lộ thiên trên mặt đá, giống như một viên ngọc quý

Dù đã được nghiên cứu trong nhiều thập niên, mục đích thực sự của vòm sọ vẫn chưa được xác định rõ. Các giả thuyết bao gồm dùng để chiến đấu, phô trương hoặc thể hiện quyền lực. Tuy nhiên, cấu trúc này đã tồn tại hàng triệu năm và để lại dấu ấn rõ nét trong hồ sơ hóa thạch.