HƯỚNG ĐI ĐẦY BẤT NGỜ VÀ THÚ VỊ TRONG VIỆC XÁC ĐỊNH GIỚI TÍNH KHỦNG LONG

Một nghiên cứu mới công bố trên tạp chí iScience đã đưa ra giả thuyết rằng các vết thương lành trên xương đuôi của khủng long mỏ vịt (Họ Hadrosauridae) có thể liên quan đến hành vi giao phối, từ đó cung cấp manh mối giúp phân biệt giới tính của các loài khủng long này.

Tranh vẽ mô tả một số tư thế giao phối của khủng long mỏ vịt. Tranh của Emiliano Troco.

Khủng long mỏ vịt là nhóm khủng long ăn thực vật phổ biến trong Thế Phấn trắng muộn (100,5 đến 66 triệu năm trước). Hóa thạch của chúng được tìm thấy ở nhiều châu lục. Tuy nhiên, việc phân biệt giới tính giữa các cá thể khủng long mỏ vịt qua hóa thạch vẫn là thách thức lớn do thiếu mô mềm và các đặc điểm dị hình giới tính rõ ràng.

Trong nghiên cứu mới, nhóm khoa học do tiến sĩ Filippo Bertozzo thuộc Viện Khoa học Tự nhiên Hoàng gia Bỉ dẫn đầu đã phân tích gần 500 đốt sống đuôi của nhiều loài khủng long mỏ vịt từ các bảo tàng ở Bắc Mỹ, châu Âu và Nga. Họ phát hiện các vết gãy và biến dạng lặp lại ở phần giữa đuôi, đặc biệt là các gai thần kinh bị gãy, nghiêng, sưng hoặc biến mất.

Tranh của Emiliano Troco.

Những tổn thương này đều có dấu hiệu lành lại, thậm chí một số cá thể còn có vết thương thứ hai, cho thấy chúng không gây tử vong. Nhóm nghiên cứu đã thực hiện nhiều mô phỏng để kiểm tra khả năng các vết thương này do các hoạt động khác như di chuyển, chiến đấu, săn mồi hay vô tình giẫm lên nhau, nhưng không kịch bản nào phù hợp với mẫu tổn thương quan sát được.

Dựa trên phân tích, các nhà khoa học cho rằng những vết thương này có thể xảy ra khi con đực giao phối với con cái đang nằm nghiêng, vô tình đè lên phần đuôi và gây gãy các gai thần kinh. Giả thuyết này được củng cố bởi việc các tổn thương xuất hiện ở nhiều loài khủng long mỏ vịt khác nhau, tại nhiều địa điểm và thời điểm khác nhau, cho thấy đây có thể là hành vi phổ biến trong quá trình sinh sản.

Giáo sư Gareth Arnott từ Đại học Queen’s Belfast, đồng tác giả nghiên cứu, cho biết hành vi giao phối gây tổn thương không phải là điều hiếm gặp trong thế giới động vật hiện đại, ví dụ như ở sư tử biển, rùa và một số loài chim. Ông nhận định cạnh tranh sinh sản là một trong những chủ đề phức tạp nhất trong sinh học động vật, đặc biệt với các loài đã tuyệt chủng.

Một số đốt sống đuôi được nghiên cứu.

Dù vậy, một số chuyên gia không tham gia nghiên cứu vẫn tỏ ra thận trọng. Tiến sĩ Albert Prieto-Márquez từ Đại học Tự trị Barcelona cho rằng cần thêm bằng chứng để xác nhận giả thuyết, chẳng hạn như tìm thấy tổn thương tương tự ở các cá thể được xác định là con cái qua hóa thạch trứng hoặc xương tủy sinh sản.

Nếu giả thuyết được xác minh, nó có thể mở ra hướng mới trong việc phân tích giới tính khủng long, từ đó giúp hiểu rõ hơn về sự khác biệt hình thái giữa các giới, bao gồm cả đặc điểm sọ và các cấu trúc từng được cho là thuộc về loài riêng biệt.

Tiến sĩ Bertozzo cho biết nhóm nghiên cứu đang lên kế hoạch mở rộng phân tích sang các hóa thạch từ Trung Quốc và Nam Mỹ, cũng như sử dụng mô phỏng sinh học tiên tiến hơn để kiểm tra chuyển động và khối lượng cơ trong các kịch bản gây tổn thương. Ông cũng bày tỏ sự quan tâm đến việc kiểm tra các loài khủng long khác như khủng long chân thằn lằn, dù chưa thấy tổn thương tương tự ở người họ hàng có niên đại cổ hơn của khủng long mỏ vịt là Iguanodon.

Giáo sư Steve Brusatte từ Đại học Edinburgh nhận định nghiên cứu đã đưa ra một lập luận thuyết phục, nhưng nhấn mạnh rằng việc xác định hành vi của khủng long luôn tồn tại mức độ không chắc chắn nhất định do thiếu quan sát trực tiếp. Ông cho rằng việc phân biệt giới tính khủng long qua hóa thạch vẫn là một thách thức lớn trong ngành cổ sinh vật học.