10 KHÁM PHÁ "ĐỈNH NHẤT" VỀ KHỦNG LONG CỦA NĂM 2022

[Mê Khủng Long - Dinophile.vn] Rất khó để mọi người có thể nắm bắt hết những khám phá liên tiếp về khủng long trong năm nay. Những chủng loài mới xuất hiện dày đặc trên các tập san khoa học khi các chuyên gia liên tục xuất bản hết nghiên cứu này đến nghiên cứu khác nhằm đưa ra những kiến giải mới về sinh lý, hành vi và sự tuyệt chủng của khủng long. Chúng tôi đã sàng lọc những khám phá và tranh cãi lớn nhất trong năm nay của lĩnh vực này để chọn ra mười câu chuyện có thể đại diện cho những thay đổi trong hiểu biết của con người về khủng long và những điều có thể được hé lộ trong tương lai sắp tới. Theo truyền thống hằng năm của tạp chí Smithsonian, sau đây là 10 khám phá và cuộc tranh luận hàng đầu về khủng long của năm 2022.

MỘT CÁI XÁC KHỦNG LONG HÓA THẠCH DƯỚI DẠNG “XÁC ƯỚP” SAU KHI CHỊU TÁC ĐỘNG CỦA MÔI TRƯỜNG

Đôi khi các nhà cổ sinh vật học tìm thấy hóa thạch khủng long có dấu vết của da hoặc những phần mềm khác. Hiện nay, những hóa thạch như vậy vẫn được coi là “của hiếm”, chỉ hình thành khi trầm tích nhanh chóng chôn vùi xác khủng long trước khi những loài ăn xác thối bắt đầu tham gia quá trình phân hủy cái xác. Nhưng một nghiên cứu mới về xác ướp khủng long mỏ vịt có biệt danh “Dakota” đã bác bỏ quan niệm truyền thống nói trên. Con khủng long, một mẫu vật thuộc chi khủng long Edmontosaurus, có những dấu hiệu đã bị tác động bởi những loài ăn xác thối và môi trường trong suốt nhiều tuần hoặc nhiều tháng sau khi nó qua đời. Nhiều khả năng việc cái xác bị khô có lẽ đã giúp bảo quản những chi tiết trên da của con khủng long.

Một bức tranh phục dựng ngoại hình của Dakota. Tranh của Natee Puttapipat.

VỎ BỌC BẰNG LÔNG VŨ ĐÃ GIÚP KHỦNG LONG SINH SÔI NẢY NỞ

Khoảng 201 triệu năm trước, từ rất lâu trước khi một tiểu hành tinh khổng lồ đâm vào Trái đất, khủng long có lẽ đã hưởng lợi từ một sự kiện tuyệt chủng hàng loạt khác. Sự kiện thảm khốc này đã khiến nhiều dạng bò sát bị tuyệt diệt – đó là những họ hàng của cá sấu và các loài thằn lằn khác từng lấp đầy nhiều hệ sinh thái của Trái đất – và từ đó tạo ra một khoảng trống về sinh thái để khủng long có thể sinh sôi nảy nở, trở nên to lớn hơn về kích thước và đa dạng hơn bao giờ hết. Những đợt phun trào núi lửa lớn ngoài sức tưởng tượng đã nhanh chóng thay đổi khí hậu của Trái đất, tạo ra một mùa đông toàn cầu và góp phần gây nên sự kiện tuyệt chủng hàng loạt thứ tư trên hành tinh. Nhiều dạng bò sát biến mất, đặc biệt là những họ hàng xa của cá sấu ngày nay, nhưng khủng long lại dường như vượt qua mà không hề hấn gì. Một nghiên cứu xuất bản trong năm nay cho rằng khủng long đã tiến hóa trong những vùng khí hậu lạnh hơn, và sự kết hợp giữ thân nhiệt ổn định cùng lớp cách nhiệt bằng lông vũ đã giúp chúng chịu được những điều kiện mà các loài bò sát khác không thể. Nếu giả thuyết này chính xác, không sớm thì muộn các nhà cổ sinh vật học cũng sẽ tìm thấy bằng chứng về lớp lông vũ trên những con khủng long xuất hiện sớm nhất.

Một con khủng long thời kỳ đầu với lớp lông vũ bao phủ cơ thể. Tranh của Larry Felder.

CÁC NHÀ KHOA HỌC TRANH LUẬN VỀ TYRANNOSAURUS

Trong suốt một thế kỷ, Tyrannosaurus rex đứng một mình với tư cách là loài điển hình (type species) của chi Tyrannosaurus. Bất chấp những đề xuất ngược lại, các nhà cổ sinh vật học chỉ công nhận một loài trong chi Tyrannosaurus. Tuy nhiên, trong năm nay, một nghiên cứu mới lại tiếp tục thách thức quan điểm đó. Dựa trên các đặc điểm của hộp sọ, nghiên cứu này đề xuất rằng nên thêm vào hai loài nữa thuộc chi Tyrannosaurus – đó là T. regina và T. imperator. Nhưng gần như ngay lập tức, các chuyên gia đứng ngoài nghiên cứu đã nhanh chóng phản bác lại ý kiến trên, cho rằng những bằng chứng mà nhóm nghiên cứu đưa ra chỉ là sự biến thiên ngẫu nhiên giữa các cá thể của cùng một loài. Nếu thật sự có những loài khác thuộc chi Tyrannosaurus đang chờ được khoa học khám phá, chúng phải vượt qua một tiêu chuẩn cao hơn được các nhà cổ sinh vật học công nhận.

Bản sao hộp sọ của những cá thể Tyrannosaurus khác nhau. Ảnh: Kumiko / Wikimedia.

THÊM MỘT LOÀI KHỦNG LONG ĐÁNG SỢ VỚI ĐÔI TAY “NHỎ XÍU” ĐƯỢC PHÁT HIỆN

T. rex không phải là loài khủng long duy nhất có đôi tay nhỏ đến mất cân đối so với cơ thể. Nhiều loài khủng long ăn thịt to lớn đã tiến hóa để có cặp chi trước rất nhỏ – trong đó có một loài mới được mô tả năm nay thuộc nhóm Carcharodontosauridae với danh pháp khoa học là Meraxes gigas. Điểm chung về mặt giải phẫu học giữa Meraxes gigas và các loài khủng long ăn thịt to lớn khác gợi ý rằng những con khủng long ăn thịt có cái đầu cỡ bự như Meraxes gigas có cấu trúc cơ thể tiến hóa giống với T. rex, và đôi tay nhỏ có thể là một cách để tránh cho chúng bị thương trước sức kháng cự của con mồi. Quan trọng hơn, hộp sọ và bộ xương của Meraxes gigas hoàn chỉnh hơn những con khủng long có liên quan, chẳng hạn như Giganotosaurus. Bằng cách so sánh hóa thạch của Giganotosaurus, Tyrannotitan và những chi khủng long có liên quan như Meraxes, các nhà cổ sinh vật học có thể đưa ra những ước tính chính xác hơn về kích thước cơ thể và đặc điểm giải phẫu học của chúng.

Phục dựng ngoại hình của Meraxes gigas. Tranh của Carlos Papolio.

KHỦNG LONG “NÓNG VÀ LẠNH”

Khủng long phi điểu có phải là động vật hằng nhiệt như chim và động vật có vú? Hay chúng là động vật biến nhiệt như nhiều loài bò sát hiện đại? Câu trả lời không hề đơn giản mà có thể là “một chút của cả hai”. Các nhà cổ sinh vật học vẫn đang khảo sát các đặc điểm sinh lý học của rất nhiều loài khủng long đa dạng từng sinh sôi nảy nở trên Trái đất trong Kỷ Tam Điệp, Kỷ Jura và Kỷ Phấn Trắng. Một nghiên cứu được công bố trong năm nay cho rằng không hề có một câu trả lời đúng-cho-tất-cả. Trong khi khủng long theropod và sauropod cho thấy những bằng chứng của động vật hằng nhiệt, tức khả năng duy trì mức nhiệt độ cao của cơ thể thì khủng long ornithischian – chẳng hạn như các loài khủng long mặt sừng, khủng long thân giáp và khủng long mỏ vịt – lại cho thấy các dấu hiệu của động vật biến nhiệt. Tuy nhiên, việc những nghiên cứu khác đưa ra kết quả mâu thuẫn chỉ càng cho thấy câu trả lời cho câu hỏi về việc liệu khủng long có phải những động vật năng động, sinh trưởng nhanh và linh hoạt vẫn còn bỏ ngỏ.

Một bức tranh từ năm 1897 minh họa khủng long như những sinh vật năng động, linh hoạt. Tranh của Charles R. Knight.

MỘT LOÀI KHỦNG LONG THÂN GIÁP BÍ ẨN ĐƯỢC PHÁT HIỆN

Một số con khủng long khiến các nhà cổ sinh vật học phải nhìn đi nhìn lại nhiều lần. Năm nay, một trong những cái tên khiến họ phải mở to mắt là Jakapil kaniukura, một loài khủng long thân giáp và diện mạo thật sự của nó vẫn khiến giới khoa học phải tranh cãi. Sinh vật khá bé nhỏ này được tìm thấy trong những phiến đá có niên đại thuộc Kỷ Phấn Trắng ở Patagonia và được một số nhà cổ sinh vật học mô tả như một loài khủng long thân giáp nằm trong một nhóm khủng long hết sức đa dạng gồm những chi như Stegosaurus và Ankylosaurus, nhưng đại diện cho một nhánh khủng long nguyên thủy với thời gian tồn tại dài hơn suy đoán của giới khoa học đến nhiều chục triệu năm. Những gì được tìm thấy của Jakapil kaniukura quá ít để giúp các nhà khoa học vẽ ra diện mạo đầy đủ của nó, và vẫn chưa rõ liệu Jakapil kaniukura có thật sự là một loài khủng long có sừng với thân bọc giáp hay thuộc về một nhóm chưa từng được biết đến trước đây. Các nhà cổ sinh vật học vẫn chưa đưa ra câu trả lời cuối cùng, nhưng mọi đáp án tiềm năng đều mang những ngụ ý thú vị về cách khủng long đã tiến hóa vào thời điểm gần cuối Kỷ Phấn Trắng. Tùy vào những khám phá trong tương lai, khi ấy chúng ta mới có thể biết liệu Jakapil kaniukura có phải là di sản từ thuở tiến hóa ban đầu của khủng long thân giáp, bằng chứng cho việc khủng long có sừng cũng có thân bọc giáp hay chỉ là dấu hiệu cho thấy một nhóm khủng long mới đang chờ được chúng ta khám phá.

Jakapil kaniukura có kích thước khá nhỏ. Hình của SlvrHwk / Wikimedia

CÁC NHÀ KHOA HỌC TÌM THẤY CHI KHỦNG LONG MEGARAPTORIDAE BÍ ẨN CÓ THỂ CÓ HỌ HÀNG VỚI T. REX

Việc các nhà cổ sinh vật học sắp xếp lại cây gia phả của khủng long là chuyện “thường ngày ở huyện”. Mỗi loài mới phát hiện có thể thay đổi bức tranh toàn cảnh một chút, và có thể phải mất đến vài năm – nếu không phải vài chục năm – để hình dung ra mối quan hệ giữa các loài khủng long. Như trường hợp của chi khủng long Maip vậy. Chi khủng long ăn thịt này được tìm thấy từ những lớp đá có niên đại Thế Phấn Trắng muộn tại Argentina vào năm 2022 và được xếp vào họ Megaraptoridae. Nhưng chính xác thì họ Megaraptoridae là gì? Các chuyên gia vẫn đang tiếp tục nghiền ngẫm câu hỏi trên nhưng đặc điểm giải phẫu học của Maip – cùng với các loài khác trong họ Megaraptoridae – gợi ý rằng những con khủng long này là họ hàng gần gũi của một nhóm bạo long lớn hơn. Các chi tiết giải phẫu học tinh tế trên xương sườn và đốt sống của Maip giống của các loài bạo long xuất hiện sớm hơn là của các nhóm khủng long ăn thịt khác, qua đó gợi ý rằng Maip có thể có chung một tổ tiên với những loài như T. rex thay vì Allosaurus. Điều này sẽ đưa điểm khởi phát của họ Megaraptoridae về giữa Kỷ Jura, giúp các nhà cổ sinh vật học có những manh mối mới nhằm tìm ra thêm những thành viên thuộc họ khủng long mà chúng ta còn biết rất ít này.

Các nhà cổ sinh vật học xem xét xương hóa thạch của Maip. Ảnh của Juan Mabromata / AFP via Getty Images.

NHỮNG GÃ KHỔNG LỒ ĂN THỰC VẬT CÓ THỂ BƯỚC ĐI RẤT NHẸ NHÀNG

Những động vật lớn nhất từng bước đi trên cạn là khủng long sauropod, gồm những loài khủng long ăn thực vật cổ dài như Apatosaurus hay Patagotitan. Nhưng làm thế nào chúng có thể to đến vậy? Nhiều khía cạnh sinh học của khủng long sauropod có thể đã mở ra khả năng đạt đến một kích thước khổng lồ – bao gồm bàn chân có đệm thịt. Một nghiên cứu được công bố cách đây vài tháng đã sử dụng các công nghệ trong ngành kỹ thuật để nghiên cứu bàn chân của khủng long sauropod. Nhóm nghiên cứu phát hiện, nếu bàn chân của khủng long sauropod không có đệm thịt, xương của chúng nhiều khả năng sẽ bị gãy dưới áp lực của việc đi bộ. Do đó, chắc chắn chúng phải có đệm thịt ở chân, và sự tiến hóa của đặc điểm này từ sớm trong lịch sử của nhóm khủng long sauropod có lẽ đã mở ra khả năng đạt được kích thước ngày càng lớn hơn theo thời gian của chúng.

Khủng long Patagotitan trong chẳng khác nào một tòa tháp khi so với con người. Hình của Steveoc 86 và Henrique Paes / Wikimedia.

PHÔI THAI KHỦNG LONG CUỘN MÌNH TRONG TRỨNG

Thật ra câu chuyện này diễn vào năm 2021, nhưng vào thời điểm cuối năm, sau khi tạp chí Smithsonian công bố danh sách 10 khám phá về khủng long của năm 2021. Đó là câu chuyện về một cái phôi khủng long được bảo quản tương đối hoàn hảo và vẫn còn nằm bên trong trứng, cho thấy con non của một số loài khủng long phi điểu sẽ rúc đầu vào giữa hai chi sau, phía dưới hai chi trước khi sắp nở như một số loài chim hiện đại ngày nay. Khám phá này gợi ý rằng quá trình phát triển bên trong trứng của các loài chim là đặc điểm được chúng thừa kế từ những tổ tiên khủng long phi điểu và điều đó sẽ giúp các nhà cổ sinh vật học xác định chính xác các giai đoạn phát triển của những phôi khủng long hóa thạch khác.

Phục dựng hình ảnh của Anh Lương Bảo Bảo, phôi thai khủng long vẫn gần như nguyên vẹn còn nằm trong trứng. Tranh của Julius Csotonyi.

CÁC NHÀ KHOA HỌC KHAI QUẬT ĐƯỢC MỘT LOÀI KHỦNG LONG “GIỎI BƠI LẶN”

Khủng long từng bước đi trên mặt đất, cũng có một số sở hữu khả năng bay lượn, nhưng các nhà cổ sinh vật học từ lâu đã thắc mắc tại sao không có loài khủng long phi điểu nào có cơ thể được thiết kế chuyên biệt cho việc bơi lặn. Câu trả lời hóa ra là họ chưa tìm thấy mà thôi. Mới cách đây chưa đầy một tháng, các nhà cổ sinh vật học đã công bố phát hiện Natovenator polydontus, một loài khủng long nhỏ trông gần giống vịt từng sống ở vùng đất ngày nay là Mông Cổ vào Kỷ Phấn Trắng. Bên cạnh những đặc điểm nổi bật khác, xương sườn của con khủng long này uốn về sau trông không khác gì xương sườn của những loài chim lặn như chim anca và chim cánh cụt. Các nhà nghiên cứu cho rằng Natovenator là một con khủng long săn mồi sống bán thủy sinh, thường bơi để đuổi theo cá và các con mồi trơn nhẫy khác. Như vậy, thật sự đã có những con khủng long sinh ra để bơi lội.