TÌM THẤY NẤM ZOMBIE KÝ SINH CÔN TRÙNG TRONG HỔ PHÁCH 99 TRIỆU NĂM

[Mê Khủng Long] Một mẫu hổ phách 99 triệu năm tuổi vừa được tìm thấy đã làm chấn động giới khoa học khi hé lộ một cảnh tượng rùng rợn chưa từng có: nấm ký sinh mọc xuyên ra khỏi đầu một con ruồi, trông giống như cảnh phim bước ra từ The Last of Us.

Không chỉ có ruồi, một con kiến non cũng được tìm thấy bị ký sinh theo cách tương tự trong một mẫu hổ phách khác – và cả hai đều bị loại nấm này giết chết trước khi bị mắc kẹt trong nhựa cây hóa thạch.

Hai hóa thạch cực kỳ hiếm này được các nhà khoa học Trung Quốc nghiên cứu và xác định là bằng chứng lâu đời nhất về hiện tượng nấm ký sinh thao túng vật chủ – tương tự như cách “đông trùng hạ thảo” được tạo ra. Nhóm nghiên cứu đặt tên cho hai loài nấm tiền sử mới là Paleoophiocordyceps ironomyiae (ký sinh ruồi) và P. gerontoformicae (ký sinh kiến). Cả hai đều thuộc Họ Ophiocordycipitaceae – chính là họ nấm được gọi là “nấm thây ma” hiện nay.

Từ đầu con ruồi sống cách đây 99 triệu năm được bảo quản trong hổ phách này mọc ra một cây nấm.

Một số loài Ophiocordyceps ngày nay nổi tiếng vì khả năng “hack” hệ thần kinh của kiến, điều khiển hành vi của chúng theo hướng có lợi cho nấm, trước khi hạ sát và phát tán bào tử từ thi thể. Chính hiện tượng này đã truyền cảm hứng cho trò chơi và loạt phim nổi tiếng The Last of Us. Việc phát hiện hóa thạch như vậy cho thấy kiểu quan hệ sinh học ghê rợn này đã có từ thời kỷ Phấn Trắng – khi khủng long còn thống trị Trái Đất.

Nhóm nghiên cứu đã dùng kính hiển vi quang học và chụp cắt lớp CT để tạo hình ảnh 3D siêu nhỏ, mô tả chi tiết cách các sợi nấm mọc xuyên ra khỏi cơ thể côn trùng. Đây không chỉ là mẫu vật hiếm, mà còn là cửa sổ mở vào một thế giới sinh thái phức tạp từ gần 100 triệu năm trước.

“Khả năng một loài nấm có thể điều khiển, rồi giết chết vật chủ của nó từ thời cổ đại cho thấy hệ sinh thái trên cạn khi đó đã cực kỳ phức tạp,” nhà cổ sinh vật học Yuhui Zhuang nhận định. “Chúng có thể đã đóng vai trò điều tiết quần thể côn trùng giống như cách nấm thây ma hoạt động hiện nay.”

Nấm mọc ra từ đầu kiến trong hổ phách 99 triệu năm.

Theo các chuyên gia không tham gia nghiên cứu, kiến có vẻ là đối tượng yêu thích từ thuở sơ khai của các loài nấm ký sinh. Điểm khác biệt thú vị: ngày nay ruồi hiếm khi bị nấm kiểm soát kiểu này, vì vậy việc tìm thấy một con ruồi cổ đại trong tình trạng bị chiếm đoạt thân xác khiến mẫu vật trở nên đặc biệt quý giá.

Nếu “đông trùng hạ thảo” là nấm ký sinh sâu non sống ở vùng cao nguyên lạnh giá ngày nay, thì các loài Paleoophiocordyceps cổ đại có thể được xem là phiên bản tiền sử với chiến lược tương tự. Chúng tận dụng cơ thể vật chủ để nuôi dưỡng và phát tán bào tử – một chiến thuật tinh vi giúp chúng tồn tại suốt hàng trăm triệu năm.

“Chúng ta chỉ đang nhìn thấy một lát cắt rất nhỏ của thế giới ký sinh cổ đại,” một nhà khoa học không tham gia nghiên cứu bình luận. “Mỗi con kiến hay ruồi hóa thạch có thể từng là cả một hệ sinh thái thu nhỏ, với nấm, vi khuẩn và virus cùng cộng sinh hoặc ký sinh.” Dù ngày nay các mẫu nấm ký sinh cổ xưa rất hiếm, những gì còn sót lại như hai hóa thạch này là bằng chứng sống động cho sự tàn khốc và kỳ diệu của tiến hóa.